پروفسور آژیده مقدم

 آژیده مقدم از دانشمندان زبانشناس و باستانشناس ایران، استاد و نظریه­ پرداز خطوط و زبانهای باستان است. وی مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ باستان شناسی و تاریخ هنر از دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران دریافت کرد. تحصیلات خود را در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در رشتۀ فرهنگ و زبان­های باستانی در همان دانشگاه ادامه داد و در سال ۱۳۷۹ در گروه فرهنگ و زبان­های باستانی دانشگاه تهران مشغول تدریس شد[1]. مقدم مشاور ایرانشناسی مرکز مطالعات خلیج فارس است[2]. آثار وی به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شده است.

مقدم زبان را مهم­ترين محمل و قوي­ترين ابزار انتقال فرهنگ و پاسدار حافظۀ تاريخي مردمان هر سرزمين می­داند. او معتقد است برای کشوری مانند ایران با تنوع فرهنگ­های محلی و گویشی، وجود یک نهاد مرکزی جهت انجام مطالعات زبانشناسی بر تمامی شاخه­‌های زبانی­ و گویش­ها در همۀ سرزمین­های ایرانی و داشتن یک برنامۀ تحقیقاتی فراگیر جهت گردآوری و حفظ ادبیات محلی و تقویت میراث مشترک فرهنگی ضرویست. به عقیدۀ او لازم است فارسی با حفظ جایگاه والای خود به عنوان زبان ملی و آموزش عمومی ترجیحاً در عنوان فرهنگستان زبان و ادب فارسی جای خود را به «ایرانی» بدهد تا وسیلۀ پیوند همۀ ایرانی زبانان باشد[3].

مقدم بررسی نظام­‌های نگارشی مورد استفاده برای ثبت شاخه­‌های گوناگون زبان­‌های ایرانی در دوره­‌های مختلف تاریخی را همواره در مرکز توجه خود داشته، معتقد است عدم شناخت کافی از قراردادهای نگارشی می­‌تواند سبب بروز و رواج برخی تغییرات یا سوء تعبیرهای معنایی جدی در زبان شود.

تداوم قوانین نگارشی فارسی میانه در متون پازند؛ فرضیه‌­­ای در تحول خط اوستایی

مقدم در رساله­‌ای با عنوان پازند برای اولین­‌بار به بررسی بازتاب قوانین نگارشی فارسی میانه و نیز تنوع گویشی در متون پازند پرداخت. او با ثبت ویژگی­های یکایک حروف در واژه­‌های پازند و مقایسۀ آنها با صورت­‌های متداول در متون پهلوی کتابی، اصولی از روش­‌های پازندنویسان در بازنویسی این متون را روشن کرد. با بررسی تغییرات نشانه­‌های خطی از پهلوی به پازند، مقدم فرضیه­‌ای دربارۀ روند شکل­‌گیری نشانه­‌های خط اوستایی ارائه نمود[4].

ترجمۀ قرآن قدس: تداوم قوانین نگارشی فارسی میانه در متون غیرزرتشتی در دوران پساساسانی

در پژوهشی بر بخش­‌هایی از ترجمۀ قرآن قدس، مقدم پیوندهای تاریخی بین قواعد نگارشی خط پهلوی ساسانی کتابی و این متن در سده­‌های پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی را مورد بررسی قرار داده است^[6].

وی با پرداختن به مباحثی همچون نقطه­‌گذاری، نگارش حرفِ "آ"، نگارشِ "-وا" در جایگاه پایانی، جایگاه، عملکرد و ویژگی­های آوایی نشانه­‌های "ء"، "ی" و "ای"، ادغام حروف مشابه در برخی واژه­‌ها، نگارش­‌های ناهمسان و جدانویسی و سرهم­‌نویسی واژه­‌ها، ویژگی­‌های نگارشی کهن ترجمۀ قرآن قدس را از دیدگاهی تخصصی مورد بررسی قرار داده است^[7]. به نظر مقدم، اهمیت ترجمۀ قرآن قدس را، گذشته از حفظ برخی روش­های نگارشی دوران ساسانی در کنار دارا بودن واژه­‌هایی که در هیچ‌یک از دیگر منابع کهن دیده نشده­‌اند، باید در ساختار زبانی و ثبت ویژگی­‌هایی از گویش­های ایرانی زمان خود نیز جستجو کرد. به نظر او ترجمه­‌های کهن قرآن، به دلیل در برداشتنِ روند درک ایرانیان از پیام نهفته در آن در دورانی نزدیک­تر به زمان نزول آیات می­توانند در فهم بهتر قرآن مؤثر باشند. از اینرو، لازم است پژوهشگران قرآنی بیش از پیش به بررسی این آثار ارزشمند همت گمارند^[8]. 

نظام نگارش هندسی لوح­‌های کُنار صندل جنوبی در جیرفت؛ نظریۀ «جدول مادر»[9]

مقدم آغازگر روشی از پژوهش در تاریخ مطالعات خطوط باستانی است که طی آن ساختمان بیرونی نظام نگارشی لوح­های کُنار صندل جنوبی جیرفت در کنار مجموعه نشانه­‌های خط ایلامی زنجیره­ای در مقایسۀ عمومی با ایلامی آغازین در یک نظام هندسی مورد بررسی قرار گرفت^[10]. این پژوهش در واقع تمامی نشانه­‌های هندسی در دیگر خطوط کهن، چون سومری آغازین و خط درۀ سند را نیز شامل می­‌شود. وی تأکید دارد که عنوان «هندسی» را نه صرفاً بر مبنای شکل نشانه­‌ها، بلکه بنابر تحلیل روند شکل­‌گیری آنها در یک نظام منسجم هندسی[11] بر این خطوط نهاده است. این پژوهش­ را بنابر تحلیل­‌های هوشمندانۀ آن باید کلید بررسی شاخه­‌های مهمی از نظام­های نگارش باستانی به ویژه با نشانه­‌های هندسی دانست، همچنانکه نوید­دهندۀ دستیابی به منشأ ساختمان خطوط میخی نیز محسوب می­‌شود[12].

 فارسی و دو زبانۀ  فارسی-انگلیسی توسط نشر دانه به چاپ رسید[17].

مقدم در مجموعه مطالعاتش در مورد لوح­های کُنار صندل جیرفت، بنیان هندسی نشانه­‌های خطوط ایلامی آغازین و ایلامی زنجیره­ای را مورد بررسی موشکافانه­ قرار داد. نتیجه این بررسی دستیابی به پی­ریخت این خطوط پیرامون دو شکل پایه­‌ای "خط و نقطه" در طرحی نظام­مند بود که وی آن را "جدول مادر" نامید. به نظر او خطوط ایلامی آغازین و زنجیره­ای در اصل یک نظام نگارشی واحد بوده­‌اند که نوع و تعداد نشانه‌­ها در آنها در طول زمان دستخوش تحول شده است[18]. مقدم منشأ خط میخی را نیز در همین نظام نگارشی جستجو کرد و آن را حاصل برگردان تصویر بر سطح در جدول مادر و شکست اجزای تشکیل­ دهندۀ آن جهت تجسم دوباره با خطوط راست دانست[19]. به نظر وی خط سوزنی[20] وجهی کهن­تر از همین روش با استفاده از نقطه بجای خط است[21].

(1377-78). پازند. رساله برای دریافت درجۀ دکتری در رشتۀ فرهنگ و زبان­های باستانی. استاد راهنما: احمد تفضلی. استاد مشاور: بدرالزمان قریب. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.

(1389). "پیوندهای کهن­ترین نظام­­های نگارشی در ایران و درۀ سند". در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی 61، دانشگاه تهران، شمارۀ 191،  99-114.

(1392). "هندسۀ باستان: نگارش، هنر، ریاضیات". در باستان­شناسی حوزۀ هلیل رود: جنوب شرق ایران: جیرفت. مجموعه مقاله­‌های دومین همایش بین­‌المللی ­تمدن حوزۀ هلیل رود: جیرفت. تهران-کرمان 1387. به کوشش یوسف مجیدزاده، محمدرضا میری. فرهنگستان هنر. تهران: متن، 231-302.

(1394). "بررسی ویژگی­های نگارشی بخش­هایی از ترجمۀ قرآن قدس". در فصلنامۀ نقد کتاب زبان و ادبیات، شمارۀ 1، بهار 1394، 270 تا 310، خانۀ کتاب (با همکاری مریم شادکمالی).

(1395). "بیستون؛ دی روز ... ام روز". در پژوهش­های زبانی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه تهران، سال 7، شمارۀ 1، 137-156.

(1395). "زرستون؛ بانو و ایزدبانو ". در پژوهش­های زبانی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه تهران، سال 7، شمارۀ 2، 117-130.

(1398).  نظام نگارش هندسی در گِل­نبشته­های تپۀ کُنار صندل جنوبی، جیرفت. تهران: دانه.

(2009/1388). “Ancient Geometry and “*Proto-Iranian” Scripts. South Konar Sandal mound inscriptions, Jiroft” by Harrassowitz in From Daēnā to Dīn, Religion, Kultur and Sprache in der iranischen Welt, Festschrift für Philip Kreyenbroek zum 60. Geburstag, Herausgegeben von Christine Allison, Anke Joisten-Pruschke And Antje Wendtland, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2009, 53-103.

- رواقى، على (1364). قرآن قدس، کهن‌ترین برگردان قرآن به فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگى شهید محمّد رواقى.

2- عباسی، آوات (1399). "در ضرورت ملی شدن صنعت باستانشناسی: گفتار اول طرح مسأله". در روزنامۀ اعتماد، شماره 4862، 21 بهمن 1399، ص 11.

3- عباسی، آوات (1399). "در ضرورت ملی شدن صنعت باستانشناسی: گفتار دوم آفتاب آمد دلیل آفتاب". در روزنامۀ اعتماد، شماره 4890، 27 اسفند 1399، ص 11. همان در  پایگاۀ مرکز مطالعات خلیج فارس، 29 اسفندماه 1399، صفحۀ اصلی.

4- مقدم، آژیده (1377-78). پازند. رساله برای دریافت درجۀ دکتری در رشتۀ فرهنگ و زبان­های باستانی. استاد راهنما: احمد تفضلی. استاد مشاور: بدرالزمان قریب. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.

5- مقدم، آژیده (1392). "هندسۀ باستان: نگارش، هنر، ریاضیات". باستان­شناسی حوزۀ هلیل رود: جنوب شرق ایران: جیرفت. مجموعه مقاله­های دومین همایش بین المللی ­تمدن حوزۀ هلیل رود: جیرفت. تهران-کرمان 1387. به کوشش یوسف مجیدزاده، محمدرضا میری. فرهنگستان هنر. تهران: متن، 231-302 {تجدید چاپ مقالۀ سال 2009 با تغییرات و افزوده­ها}.

6- مقدم، آژیده (1394). "بررسی ویژگی­های نگارشی بخش­هایی از ترجمۀ قرآن قدس". فصلنامۀ نقد کتاب زبان و ادبیات، شمارۀ 1، بهار 1394، 270-310، خانۀ کتاب (با همکاری مریم شادکمالی).

7- مقدم، آژیده (1398). نظام نگارش هندسی در گِل­نبشته­‌های تپۀ کُنار صندل جنوبی، جیرفت. تهران: دانه/Moqaddam, Azhideh (2019). The Geometric Writing System of the South Konar Sandal Mound Tablets, Jiroft. Tehran: Daneh.

8- Basello, G.P. (2006). “The Tablet from Konar Sandal B (Jiroft) and its pertinence to Elamite                           Studies”. www.elamite.net, 1-7.

9- Moqaddam, Azhideh (2009). “Ancient Geometry and “*Proto-Iranian” Scripts. South Konar Sandal mound inscriptions, Jiroft” . In From Daēnā to Dīn, Religion, Kultur and Sprache in der iranischen Welt, Festschrift für Philip Kreyenbroek zum 60. Geburstag, Herausgegeben von Christine Allison, Anke Joisten-Pruschke And Antje Wendtland. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 53-103.

http://www.bradshawfoundation.com/middle_east/ancient_geometry/index.php

https://cdli.ucla.edu/?q=cdli-user-information

https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/page/1767/11/جامعه

https://www.ettelaat.com/?p=542635

http://www.instagram.com/p/CM39eEQQJ3ZZ/?igshid=1h3oi4s9o1h71

http://www.instagram.com/p/CNFFfuPJjkg/?igshid=1135ib9gppfw3

http://www.instagram.com/p/CM39eEQJ3ZZ/?igshid=1glzkmxpes377

http://www.instagram.com/p/CNFFfuPJjkg/?igshid=d3ar0j98rdy0

https://www.irna.ir/news/81575203/ استاد-زبانشناسي-فرهنگستان-زبان-فارسي-به-ساير-گويش-ها-نيز-توجه

http://www.persiangulfstudies.com/fa/pages/794

http://www.persiangulfstudies.com/fa/NEWSVIEW/432