نگرانی اعراب و اسرائیل از قدرت منطقه‌ای ایران
عبدالله آل بوغبیش
در حالی كه فلسطینیان در گوشه و كنار سرزمین‌های خود و در اقصی نقاط جهان، شصت و یكمین سالگرد اشغال سرزمین مادری خود را به عزا نشستند بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در سخنانی از نوعی نگرانی مشترك بی‌سابقه میان برخی كشورهای عربی و اسرائیل در قبال تهدیدات ایران سخن رانده و آن را به فال نیك می‌گیرد.
این نخستین بار پس از 61سال تحمیل اسرائیل به منطقه است كه یك مقام اسرائیلی از این وحدت رویه و نگرانی سخن می‌راند و جالب اینكه هیچ كدام از كشورهای عربی موسوم به محور اعتدال از زمان انتشار این خبر تا این لحظه، واكنشی در قبال آن نشان نداده‌اند كه خود می‌تواند نوعی تایید همین اخبار و سخنان باشد.
برای واكاوی این سخنان باید به آخرین سفر جان كری، چهره دموكرات و رئیس كمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریكا اشاره كرد. دقیقا 2ماه پیش كری طی توری منطقه‌ای، با برخی از رهبران اسرائیلی و عرب منطقه دیدار كرد و در پی آن، در سخنانی در مركز خاورمیانه سابان در مؤسسه بروكینگز از همین نگرانی مشترك عربی اسرائیلی پرده برداشت و آن را فرصتی تاریخی برشمرد كه می‌باید آن را مغتنم شمرد.
از نظر جان كری، ظهور ایران به‌عنوان قدرتی منطقه‌ای باعث ایجاد نگرانی برای كشورهای عربی میانه رو و اسرائیل شده است و از زمان شكل‌گیری اسرائیل در خاورمیانه تاكنون این‌همه كشورهای میانه‌رو عربی و اسرائیل نگرانی مشترك نداشته‌اند. در واقع منتقل شدن نقطه نگرانی از اسرائیل به ایران فرصتی تاریخی است كه می‌باید از آن بهره برداری كرد.
جان كری در آن سخنرانی به ضرورت ترسیم نقشه راه منطقه‌ای جدیدی اشاره كرد كه براساس آن، هر كدام از كشورهای خاورمیانه و از جمله سوریه و ایران دو دشمن دیرینه استراتژی‌های اسرائیل و آمریكا درمنطقه می‌باید نقشی را برای پیشبرد آن به كار گیرند.
از نگاه وی، نزدیك شدن به ایران به بهانه گشودن باب مذاكره و پایان دهی به اختلافات بر سر برنامه هسته‌ای آن از طریق ابزارهای دیپلماتیك، علاوه بر ترمیم چهره آمریكا – كه پس از به راه انداختن دو جنگ افغانستان و عراق به‌عنوانی كشوری جنگ طلب در نگاه افكار عمومی قلمداد می‌شد - ایران را به دام انداخته و می‌توان از این رهگذر، قدرت و نفوذ آن در منطقه را مهار یا خنثی ساخت. از همین روست كه ایالات متحده از ایران برای حضور در كنفرانس مربوط به افغانستان دعوت كرد.
سوریه به‌عنوان متحد استراتژیك ایران نیز می‌باید این‌گونه مهار شود. كری به رهبران آمریكا توصیه می‌كند كه مذاكره با ایران و سوریه باید در حد مذاكره بماند و نباید فراتر رود و مثلا به امتیاز دادن منجر شود. براساس دیدگاه كری، مهار ایران و سوریه، مهار گروه‌های مقاوم هم‌محور آنها را در پی خواهد داشت. اقبال كشورهای محور اعتدال به سوریه و نیز سفرهای پی در پی مقامات آمریكایی به این كشور و اشاره لندن به امكان مذاكره با حزب‌الله لبنان در همین راستا صورت گرفته و می‌گیرد.
اما این نقشه راه منطقه‌ای جدید - كه سوای نقشه راه كنونی میان اسرائیل و فلسطین است- در حد همان نقشه راه خواهد ماند چرا كه كری در سخنان خود به تحقق این صلح هیچ اشاره‌ای نكرد و راه حلی در این زمینه ارائه نداد.
اكنون 2ماه از این سخنرانی گذشته است و دقیقا همزمان با سالگرد تحمیل اسرائیل به منطقه، نتانیاهو و همزمان با وی، جفری فلتمن از مسئولان وزارت خارجه آمریكا از همین نگرانی مشترك سخن می‌رانند و گویی زمینه برای اعلام آن به‌صورت رسمی و از طریق مقامات رسمی فرا رسیده است.
سوای تمامی این رویدادها، باید به سفر محرمانه لئون پانتا، رئیس سی‌ای ای آمریكا به اسرائیل و سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل به قاهره طی روزهای گذشته اشاره كرد. پانتا در اسرائیل به پرونده هسته‌ای ایران پرداخت و سفر نتانیاهو به مصر هر چند با عنوان واكاوی روند صلح در خاورمیانه صورت گرفت اما در نهان بیش از آنكه به این روند پرداخته شود، به بسیج كردن كشورهای عربی میانه‌رو علیه محور موسوم به ممانعت یا مخالف در منطقه یعنی ایران و سوریه پرداخته شد. قرار است باراك اوباما طی ماه آینده میلادی عازم مصر شود و در قاهره درباره روند صلح سخنرانی كند.
براساس برخی خبرهای منتشره، اوباما در این سخنرانی از طرحی آمریكایی پرده برخواهد داشت كه براساس آن، روابطی عادی میان كشورهای عربی و اسرائیل آغاز خواهد شد و حق بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمین مادری‌شان از ابتكار عمل صلح عربی – برای راضی‌كردن اسرائیل به پذیرش این ابتكار عمل – ساقط خواهد شد و در مقابل، آمریكا نتانیاهو را به توقف شهرك‌سازی‌ها در كرانه باختری ملزم خواهد كرد و دولتش را به پذیرش مذاكره براساس تشكیل 2كشور واخواهد داشت.
علاوه بر اینها، بی‌تردید اوباما از نگرانی مشترك كشورهای عربی و اسرائیل به‌عنوان بهترین گزینه برای تحقق صلح یاد خواهد كرد – البته در پشت پرده - و ضمن به فال نیك گرفتن آن، به پرونده هسته‌ای ایران اشاره كرد و از ضرورت مهار قدرت این كشور سخن خواهد راند و بدین ترتیب با جلب خاطر آزرده محور میانه‌رو منطقه، به آنان اطمینان خواهد داد كه نزدیك شدن به تهران نه به بهای انزوای محور میانه‌رو بلكه خدمتی برای این محور خواهد بود.
می‌بینید كه چگونه آرمان‌های فلسطینیان پس از 61 سال مبارزه برای پایان دادن به اشغالگری، به ابزاری برای منزوی سازی ایران و تثبیت وجود اسرائیل در منطقه بدل می‌شود و به توقف شهرك‌سازی‌ها و كشاندن نتانیاهو به میز مذاكره و نه تحقق صلح تقلیل می‌یابد؟ مسئله‌ای كه كشورهای میانه رو عربی و دولت اوباما از این رویدادها به‌عنوان دستاوردی بزرگ در روند صلح خاورمیانه سخن خواهند راند. در هر صورت باید به انتظار سفر آتی اوباما به مصر و نتانیاهو به واشنگتن نشست تا بخش دیگری از این پازل كامل شود.