تاسیسات آب شرین‌کن و آینده خلیج‌فارس

تاریخ:۱۴۰۰/۱۰/۱۶

تاسیسات آب شرین‌کن و آینده نامعلوم خلیج فارس

روزبه پارساپور

کشورهای حوزه خلیج فارس برای آب شرب خود 80 درصد به نمک‌زدایی و تاسیسات آب شیرین‌کن وابسته هستند.  بطوریکه امروزه خلیج فارس میزبان 60 درصد از پروژه‌های عظیم نمک زدایی جهان را در خود جا داده است. به طور کلی منابع آب شرب مردم در جنوب خلیج فارس از 4 منبع آبی بدست می‌آید: آب باران، آب‌های سطحی شیرین، آب زیرزمینی شیرین و آب‌شیرین شده با دستگاه.

سواحل خلیج فارس شامل بیش از 290 ایستگاه نمک‌زدایی است که تولید آن بیش از 100 میلیون بشکه آب شرب در روز است. سهم آب‌های تجدیدپذیر مانند باران، 32% و آب‌های زیر زمینی 67% منابع آبی هستند که غیر از آب شرین‌کن‌ها آب تامین می‌کنند و سهم ناچیزی دارند. خلیج فارس با ۳۵ تاسیسات نفتی بزرگ، ۸۰۰ حلقه چاه نفت و تردد ۲۰ تا ۳۰ هزار تانکر نفتی در سال، به طور متوسط سالانه ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تن فرآوردهای‌های نفتی مخرب به این دریا سرازیر می‌شود که همین امر باعث شده خلیج فارس ۴۷ برابر بیشتر از ظرفیت طبیعی خود آلودگی (شامل شوری زیاد، دمای بالا، فلزات مختلف، آلودگی نفتی) داشته باشد. تلخاب مهمترین خروجی تاسیسات آب شیرین‌کن‌های جنوب خلیج فارس است که داغ، بدمزه و بد منظره است، آبی است بسیار گرم تر از آب معمول دریا که میزان املاح نمک آن بسیار بالاتر از میزان شوری دریا می‌باشد. میلیون‌ها تن از تلخاب‌ها صنعتی روزانه روانه خلیج فارس می‌شود و به آلودگی این دریا اضافه می‌کند. متاسفانه با جدی‌تر شدن بحران کم آبی در سطح کره زمین که علت آن پدیده گرمایش زمین است، بهره‌برداری از منابع آبی دریاها و اقیانوس‌ها و شیرین سازی آنها جهت مصارف شرب و غیره، اقدامی اجتناب ناپذیر شده است.

گرچه شیرین سازی آب دریا ظاهراً با طیفی از اثرات مفید اقتصادی- اجتماعی، بهداشتی و زیست محیطی به دلیل تامین آب آشامیدنی با کیفیت بالاو بدون آسیب رسانی به اکوسیستم های طبیعی و منابع آب شیرین همراه است، ولی به علت داشتن اثرات منفی بالقوه، همواره نگرانی هایی را ایجاد می نماید. این نگرانیها عمدتا مربوط به تخلیه های شیمیایی و تغلیظ شده به محیط است که ممکن است موجب زوال و آسیب رسانی به کیفیت آبهای ساحلی شده و حیات آبزیان را تحت تاثیر قرار دهند. همچنین باعث انتشار آلاینده های هوا که به فرآیندهای انرژی خواه نسبت داده می شوند، گردد. 

 بسیاری از اثرات زیست محیطی بالقوه ناشی از فرآیندهای شیرین سازی آب توسط کارخانه های آب شیرین کن در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مانند دیگر صنایع و تاسیسات وجود دارد. البته شدت و ضعف این اثرات می تواند به نوع فرآیند شیرین سازی آب و تکنولوژی خاص آن روش نیز بستگی داشته باشد. به هین منظور تلاش می شود تا در مجموعه چند قسمتی این مقاله به صورتی گذرا به تکنیک ها و انواع فرآیندهای رایج نمک زدایی در سطح جهان و منطقه اشاره شود تا ملاک مقایسه ای مناسبی باشد برای ارزیابی اثرات محیط زیستی تاسیسات آب شیرین کن به ویژه بر اکوسیستم های دریایی که شاید متأثرترین پذیرنده محیطی در این خصوص باشد. 

 امروزه فرآیندهای مختلفی برای شیرین سازی آب دریا وجود دارد که از مهمترین این فرآیندها می توان به فرآیند اسمز معکوس (RO)، تبخیر ناگهانی چند مرحله ای (MSF )، تقطیر چند مرحله ای (MED )، متراکم سازی بخار آب (VC)، الکترو دیالیز (ED) و غیره اشاره کرد. که در این میان فرآیند اسمز معکوس و فن آوری تبخیر ناگهانی چند مرحله ای با بالاترین میزان ظرفیت نمک زدایی، پیشرو هستند.

عربستان در جایگاه نخست و امارات بعد از آن عظیم‌ترین تاسیسات آب شرین‌کن را ساخته‌اند. به تازگی عربستان به دلیل ثبت رکورد جهانی کاهش مصرف انرژی در تاسیسات نمک‌زدایی آب، رکورد گینس را نیز ثبت نموده است.