برکناری شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امری داخلی یا نسخه ای خارجی؟

تاریخ:۱۳۹۲/۰۴/۰۵

برکناری شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امری داخلی یا نسخه ای خارجی؟

روزبه پارساپور
قطر کشوری است با حدود ۲ میلیون نفر جمعیت و درآمدهای سرشار نفت و گاز و تلاش هایی برای سرمایه گذاری در فوتبال، سیاست، انرژی، املاک و فروشگاه های بزرگ در اروپا و حتی حق وتوی روسیه در قبال تحولات سوریه کرده است. اما خبرانتقال قدرت از «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر، به فرزند ۳۳ ساله اش «شیخ تمیم بن حمد» نشان میدهد “حمد بن خلیفه آل ثانی” برای تحویل قدرت به ولیعهد (تمیم بن حمد) جهت ایجاد تغییرات گسترده جدی است. تمیم فرزند امیر فعلی قطر متولد سال ۱۹۸۰ و دومین پسر وی از همسرش “موزه بنت ناصر المسند” است. وی اکنون معاون فرمانده نیروهای مسلح و رئیس کمیته المپیک قطر است. همه خانواده آل ثانی قدرت را در قطر در اختیار دارند. انتقال قدرت در قطر آرام صورت گرفته است و امریکاییها و غرب این روند را مدیریت خواهند کرد. قطر جدا از وجود پایگاه بزرگ نظامی در منطقه نقش پمپ بنزین نیروی دریایی امریکا جهت پمپاژ سیاستهای نظامی و سیاسی آمریکا در منطقه تقلی میشود. همچنین با توجه به نقش مهم قطر برای امریکایی ها آنان روند انتقال قدرت را نظاره کرده و اجازه بروز خشونت در قطر و درگیری بین جناح های داخلی را نخواهند داد.

بافت سیاسی قطر به گونه ای است که از چهل سال گذشته تاکنون خانواده آل ثانی تمام ابزارهای قدرت را در اختیار داشته است. معمولا به دلیل اینکه قطر کشوری ثروتمند غیر دموکراتیک است انتقال قدرت در این کشور همراه با نوعی فشار و قدرت خارجی بوده است. همه کسانی که در چهل سال گذشته به قدرت رسیده و روی کار آمده اند به نوعی با کمک غرب و امریکا و با بهره گیری از ابزارهای قدرت توانسته پست های سیاسی را در اختیار گیرند. شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی در طول سالهای گذشته از راه استفاده از کودتا پدر خود خلیفه بن حمد را کنار گذاشته و خود قدرت را در اختیار گرفته بود. اما به نظر میرسد از ده سال پیش به این سو به دلیل بیماری جسمی ( وی با کلیه ای پیوندی زندگی میکند) دچار نارسایی است و اکنون بیماری اش افزایش یافته است، لذا تلاش کرده است قدرت را به گونه ای سیال و آرام به فرزند خود تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی واگذار کند. اکنون هم شرایط جسمانی امیر قطر به گونه ای است که فرزندش قدرت را در دست گیرد. یعنی در شرایط کنونی این موضوع در مدار بحث خانواده آل ثانی است و همه آنها نسبت به ضرورت انتقال قدرت از امیر قطر اتفاق نظر دارند، اما برخی از شخصیت های درجه نخست نظام سیاسی قطر مانند شیخ حمد بن جاسم آل ثانی نخست وزیر و وزیر خاجه قطر با انتقال قدرت به شیخ تمیم بن حمد مخالفت کرده اند. تقریبا شکی نیست که پشت پرده انتقال قدرت فقط امریکا و انگلیس قرار گرفته و تلاش می کنند که چهره ای جوانتر و فعال تر قدرت در قطر را بدست گیرد و گشایشی در روابط منطقه ای و تغییر سیاستهای اشتباه گذشته آنها حاصل شود.

وضعت قطر به گونه ای است که هر رده ای که قدرت در قطر را در دست گیرد تلاش میکند که به گونه ای اصلاحاتی را در ساختار قبیله ای حاکمیت قطر ایجاد کند. در گذشته شیخ خلیفه بن حمد یعنی پدر امیر کنونی قطر نگرشی کاملا سنتی به قطر داشت و قطر همواره زیر چتر عربستان قرار داشت. بعد از کودتای شیخ حمد بر ضد پدر خود تقریبا قطر نقش بارزتر و فعالی را از نظر سیاسی در شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و کنفرانس اسلامی برعهده گرفت. در سالهای گذشته هم در مسائل لیبی، مصر و سوریه نقشی کاملا پررنگ و البته منفی ایفا کرده است . لذا اکنون اگر قدرت به شیخ تمیم منتقل گردد با توجه به نگرش های غربی و تفکرات وی تلاش میکند ضمن انجام داخلی و نقش بیشتر به پارلمان به نوعی قدرت سیاسی قطر را بازسازی کند. نباید فراموش کرد که قطر با توجه به جمعیت اندک خود یعنی نزدیک به دو میلیون نفر با اکثریت غریب به اتفاق نیرویهای خارجی با درآمدی سالانه ۱۲۰ میلیارد دلار ثروتمند ترین کشور منطقه است. به همین دلیل قطر به عنوان کشوری تاثیر گذار همواره نقش فرادستی در مسائل جهان عرب ایفا میکند.

آمریکا، به خاطر حفظ پایگاه بزرگ ش در قطر همواره نسبت به هر گونه تحول در قطر حساس هست و خود را قیم آن میداند. همه نقش های منطقه ای که که خانوده آل ثانی ایفا می کنند در حقیقت با اشاره و اجازه امریکا است حتی در کودتاهایی که صورت گرفته است دست امریکای ها در آن مشهود است. به همین دلیل امریکایی ها بعد از امیر قطرکه دچار بیماری است متوجه شیخ تمیم شده اند با اینکه حمد امیر قطر فرزندان دیگری هم دارد و تمیم فرزند چهارم است امریکایی ها روی تمیم دقت کرده و تصور میکنند تمیم شایسته ترین فرزند امیر قطر است و هم میتواند منافع امریکا را حفظ کند وهم جایگاه قطر را ارتقا بخشد. علاوه بر بازیگران فرامنطقه ای امریکا، انگلیس، اتحادپه اروپا و عربستان هم تلاش میکنند جدا از کاهش نقش قطر در اتحادیه عرب با مهار قطر مانع از ایفای نقش پررنگ تر قطر نسبت به ریاض باشند. از چندی پیش زمزمه‌های انتقال قدرت در قطر در صدر اخبار رسانه‌های دنیا قرار گرفته بود که هر کدام از این رسانه‌ها علت‌های مختلفی را برای آن شرح می دادند. از تشدید بیماری‌های «حمد بن خلیفه آل‌ثانی» و افزایش مشکلات در قطر و منطقه تا تقابل با ایران و شکست‌های پی در پی قطر در عرصه بین الملل را علت این ماجرا می دانستند. ردپای قطر در استفاده سلاح های شیمیایی در سوریه گرفته تا حمایت از القاعده و طالبان و تعامل با اسرائیل به روشنی دیده می شود.

گمانه زنی اول
پیش از این روزنامه السفیر لبنان نوشته بود که یک فرستاده آمریکایی تصمیم قطعی واشنگتن مبنی بر کناره‌گیری امیر قطر را به وی ابلاغ کرده و از او خواست فرد مورد نظر آمریکا را جایگزین خود کند.

گمانه‌هایی ضعیف تری نیز وجود دارد که امیر قطر تحت فشار همسر خود «شیخه موزه» از قدرت کناره گیری کرده است.

روزنامه مصری الوفد در این باره نوشت که شیخه موزه برای پیشگیری از درگیر شدن چهار فرزند امیر قطر برای به دست آوردن قدرت، در صورت مرگ ناگهانی پدرشان و طمع «شیخ حمد بن جاسم» وزیر خارجه و نخست وزیر برای به دست آوردن تاج و تخت دست به چنین اقدامی زده است.

اما در حقیقت این تغییر رهبری در شیخ نشین قطر را میتوان تغییر استراتژیک توازن منطقه ای دانست که با انتخابات ریاست جمهوری در ایران و همچنین درخواست مردم ترکیه برای استعفای رجب طیب اردوغان هم راستا می باشد. نتیجه تقابل دیپلماتیک ایران و عربستان و ترکیه و قطر چیزی جز گسترش تروریسم بین المللی القاعده در سوریه نبوده است. از سوی دیگر حمایت آشکار رهبران قطر و ترکیه و عربستان از گروهک تروریستی القاعده جبهه النصره که میتوانست خاورمیانه را به آتش بکشید زنگ خطر را برای عوامل اصلی این جنگ داخلی یعنی آمریکا و انگلیس به صدا در آورده است. لذا آمریکا هم آوا با تغییر سیاست های سخت گیرانه دوره احمدی نژاد به دوره اعتدال حسن روحانی و آشوبهای ترکیه قطر این بازیگر اصلی حمایت از تروریسم منطقه ای را نیز مجبور به استعفا و انتقال قدرت کرده است که منطقه شاهد روند صلح و آرامش را طی کند.

گمانه زنی دوم
از سوی دیگر گمانه‌های ضعیف تری هم وجود دارد که امیر قطر تحت فشار همسر خود "شیخه موزه" همسر شیخ حمد بن خلیفه و مادر شیخ تمیم از قدرت کناره گیری کرده است. برخی از کارشناسان "شیخه موزه" را رابط دربار سلطنتی قطر و غرب می‌دانند و بر این باورند شیخه موزه برای پیشگیری از درگیر شدن چهار فرزند امیر قطر برای به دست آوردن قدرت، در صورت مرگ ناگهانی پدرشان و طمع «شیخ حمد بن جاسم» وزیر خارجه و نخست وزیر برای به دست آوردن تاج و تخت دست به چنین اقدامی زده است.