آمادگی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
گفت‌وگو محمدرضا بيرنگ با امير سرتيپ دوم سيدجعفر رحيمي
اشاره
نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، در روزگار پس از انقلاب اسلامي كارنامه‌اي پر از افتخار داشته است. اين نيرو، با آغاز جنگ تحميلي هنر خود را به نمايش گذاشت و توانست يكروزه، طومار نيروي دريايي رژيم بعث عراق را در خلیج همیشه فارس درهم پيچد. در طول دوران دفاع مقدس نيز، همواره از تخصص دلاورمردان نيروي دريايي در جهت پيشبرد اهداف جنگ سود برده شد.
جنگ كه به پايان رسيد،نيروي دريايي بستر را براي هماهنگ ساختن خود با واقعيت‌هاي امروزين و استانداردهاي بين‌المللي مناسب ديد و همين ديدگاه سبب شد تا اين نيرو بتواند امروز، از حريم آبهاي پهناور خلیج فارس و دریای عمان – بلامنازع – پاسداري كند. آنچه از روزگار انقلاب مورد توجه اين نيرو قرار گرفت، ساخت قطعات و تجهيز نيروي دريايي به كمك متخصصان بومي است كه مي‌توان گفت بخش عمده‌اي از اين مسير را تاكنون با موفقيت طي كرده است.
معاونت تحقيقات جهاد خودكفايي نيروي دريايي به عنوان طلايه‌دار اين حركت، در خط مقدم پيشبرد اهداف و سياست‌هاي نيروي دريايي قرار داشته و دارد. هفتم آذر بهانه‌اي بود تا فعاليت‌ها و موفقيت‌هاي اين نيرو را در بخش توسعه فناوري‌هاي مدرن از زبان امير سرتيپ دوم سيدجعفر رحيمي – معاونت تحقيقات جهاد خودكفايي نيروي دريايي – فرا روي شما مخاطبان عزيز قرار مي‌دهيم:
امير! از اينكه زمان خود را به مجله صف اختصاص داده‌ايد،سپاسگزاريم، لطفاً به عنوان حسن مطلع، مختصري از تاريخچه و فعاليت‌هاي معاونت تحقيقات جهاد خودكفايي نيروي دريايي را تشريح فرماييد.
ابتدا هفتم آذر را به همه ملت شريف ايران و به‌ويژه همرزمان عزيزم تبريك عرض مي‌كنم. پيش از آنكه سؤال شما را پاسخ دهم، ذهنتان را متوجه اين موضوع مي‌كنم كه نيروي دريايي در روزگار جنگ تحميلي،تنها نيرويي بود كه توانست سرنوشت جنگ دريايي را در مدتي كوتاه رقم بزند؛ بي‌آنكه حتي از نيروي مردمي كمك گرفته باشد؛زيرا جنگ در دريا، يك تخصص خاص است. اين موضوع باعث شد تا بنادر ما در زمان جنگ به فعاليت‌هاي عادي و روزمره خود – تقريباً بدون دغدغه – ادامه دهند.
در ارتش و در هر نيرو، تحقيقات و جهاد خودكفايي در سال 1362 بنابر فرمان رهبر معظم انقلاب – كه در آن روزگار رئيس جمهور بودند – شكل گرفت. هدف از تشكيل جهاد خودكفايي،شناسايي و به‌كارگيري ظرفيت‌هايي در نيروي دريايي بود كه بتواند به پيشبرد اهداف – كه در آن مقطع جنگ را هم شامل مي‌شد – كمك كند. از همان زمان فعاليت‌هاي جهاد خودكفايي با ساختن قطعاتي كه نيازهاي دوران جنگ را مرتفع مي‌ساخت،آغاز شد. اين روند امروز، به ساخت شناور، ناوچه موشك‌انداز، ناوهاي سنگين، زيردريايي، موشك و سامانه‌هاي الكترونيكي رسيده است.
شما به اين موضوع اشاره كرديد كه يكي از اهداف شكل‌گيري جهاد خودكفايي، رفع نيازهاي اساسي دوران جنگ بود. اگر بخواهيم موفقيت‌هاي اين معاونت را تقسيم‌بندي كنيم، اين مراحل از نظر شما چگونه شكل گرفته و در چه مفاهيمي خلاصه مي‌شود؟
مرزبندي و تقسيم مراحل پيشرفت شايد مقدور نباشد، ولي مي‌توان گفت زماني كه اين فعاليت‌ها آغاز شد، مدت زيادي از پيروزي انقلاب نمي‌گذشت و ما در شرايطي بوديم كه مستشاران آمريكايي و فرانسوي و ... همه كارة آن دوره، نيروي دريايي را به حال خود رها كرده و از ايران رفته بودند. سامانه‌هاي فني و تجهيزات ما در اين مقطع در يك حالت «ركود» قرار گرفت؛زيرا اين مستشاران همه اين سامانه‌ها را در قبضة اختيار خود نگاه داشته بودند.
در جنگ تحميلي، ما متوجه يك سري از كمبودهاي علمي و تجهيزاتي خود شديم. از سوي ديگر غالب كشورهاي جهان تقريباً در تحريم ايران بسيج شده بودند. مرحله نخست مي‌تواند همين مقطع را دربربگيرد كه ما تلاش كرديم نيازهاي اوليه خود را برطرف كنيم، به نحوي كه بتوانيم تجهيزاتمان را فعال نگاه داريم. در اين مقطع، از دانش نيروهاي بومي و دانشگاه‌هاي خود سود برديم و در طول دفاع مقدس – كه اولين مرحله موفقيت‌هاي ما را شكل مي‌دهد – نيازهاي ابتدايي و اضطراري نيرو را مرتفع كرديم.
بعد از جنگ تحميلي، بسياري از دستگاه‌ها و سامانه‌هاي ما به علت نوع استفاده ضروري كه از آنها در جنگ مي‌شد، در يك حالت «ناكارآمد» و تقريباً خارج از رده قرار گرفت. اين دستگاه‌ها بايد «به روز» مي‌شدند و در نتيجه انجام يك سري از تعميرات درباره آنها ناگزير بود؛ اين مقطع را هم ضرورتاً‌مي‌توان يكي از مقاطعي به حساب آورد كه نيروي دريايي با موفقيت از آن عبور كرد؛ بد نيست به اين موضوع اشاره كنم كه با خاتمه جنگ، برخي از كشورها به ايران پيشنهاد دادند كه تعمير سامانه‌هاي نيروي دريايي را – براساس شرايطي كه ارائه كرده بودند – به عهده بگيرند. تقريباً همه شرايط آنها، نظارت و دخالت ايران را از تعمير آن سامانه‌ها مستثني مي‌كرد. نهايتاً با بررسي‌هايي كه در اين زمينه به عمل آمد، قرار بر آن شد كه نيروي دريايي با استفاده از دانش بومي خود به تعمير اين سامانه‌ها همت گمارد. تعميرات اساسي و اصولي را در اين مقطع با موفقيت به پايان برديم. آنچه در اين مقطع مي‌توانم از آن با عنوان يك توفيق ارزنده ياد كنم، اين بود كه ما پس از تعمير موفق اين سامانه‌ها به اين باور دست يافتيم كه مي‌توانيم از ساخت قطعات خود را جدا كرده و به ساخت تجهيزات روي آوريم. مرحله بعدي ساخت تجهيزات از جمله تجهيزات الكترونيكي رادارها، موشك‌ها و ... است كه بستر آن در مرحله پيشين شكل گرفت. پس از آنكه به دانش ساخت تجهيزات دست يافتيم، آخرين مرحله آن بود كه با بهره‌گيري از صنعت دفاعي و دانش دانشگاه‌ها و ... توانايي ساخت شناورها را تحصيل كرديم. ساخت ناوشكن سنگين، زيردريايي، ناوچههاي موشك‌انداز و ... در همين شمول قرار مي‌گيرد. تقريباً مي‌توانم بگويم كه امروز، در داخل كشور در بخش نيازهاي نيروي دريايي به خودكفايي رسيده‌ايم.
همان‌گونه كه مي‌دانيد، كشور ما از روزگار پس از انقلاب،آماج تهديدها ي خارجي – اعم از مرزي و فرامرزي – قرار دارد. شما به عنوان آخرين مرحله، بخشي از موفقيت‌هاي نيروي دريايي را بازخواني كرديد. در يك حالت فرضي، اگر قرار باشد،اين تهديدها شكلي عملي بگيرد، اين تجهيزات تا چه ميزان مي‌تواند خنثي كننده اين تهديدها باشد و به عبارت ديگر، توسعه بازدارندگي اين تجهيزات تا چه اندازه است؟
نيروي دريايي براي گسترش و كارآيي بايد دو مشخصه را در نظر مي‌گرفت؛يكي كاركنان متخصص و مستعد و داراي همت و انگيزه بالا و ديگر تجهيزات مدرن و پيشرفته. اگر روزگاري نيروي دريايي از اروندرود آغاز كرد و در آنجا به تأمين حدود و ثغور كشورمان پرداخت، امروزه – بحمدالله – در آبهاي اقيانوس هند، حافظ منافع جمهوري اسلامي ايران است. به بيان ديگر ما از اروندرود آغاز كرده و به خليج فارس رسيده و پس از درياي عمان، هم‌اكنون در اقيانوس هند مأموريت تضمين منافع جمهوري اسلامي ايران را به عهده داريم.
در وجه نيروي انساني – با توجه با نوع آموزش تخصصي و كاربردي كه اين كاركنان پشت سر مي‌گذارند – در حال حاضر توفيق يافته‌ايم همه اين آموزش‌ها را در داخل ميهن عزيزمان ارائه كنيم. تاريخ و دوران دفاع مقدس اين موضوع را فرا روري چشم همه ما قرار داده كه كاركنان نيروي دريايي،بسيار با همت و متخصص هستند. در بخش تجهيزات هم با توجه به گام‌هايي كه برداشته شده، با اقتدار مي‌توانم بگويم حافظ منافع جمهوري اسلامي ايران در تمام دريا هستيم.
با توجه به اينكه مأموريت عمده معاونت تحقيقات و جهاد خودكفايي، تأمين نيازهاي اصولي و تجهيزات نيروست، مي‌خواهم بپرسم هم‌اكنون كه سه دهه از پيروزي انقلاب مي‌گذرد، ما تا چه اندازه توانسته‌ايم «خوداتكا» باشيم و از پشتيباني ديگر كشورها خود را بي‌نياز سازيم؟
از نظر فناوري و دانش، اين واقعيت مهمي است كه ما تمام نيازهاي تجهيزاتي خود را در داخل كشور تأمين مي‌كنيم، ولي در برخي از موارد، مقرون به صرفه نيست كه براي يك قطعه و يا يك دستگاه، خط توليد راه بيندازيم. اين موارد را با تعاملي كه با ديگر كشورها داريم،دريافت مي‌كنيم، ولي بيش از نود درصد از اين نيازمندي‌ها در داخل كشور تأمين مي‌شود. به عنوان نمونه مي‌توانم اشاره كنم كه در بخش ساخت ناوچههاي موشك‌انداز، ما شمار قابل توجهي از سامانه‌هاي موردنياز اين ناوچه‌ها را در اختيار داريم كه تقريباً همة اين سامانه‌ها را خود تحصيل كرده‌ايم. از نظر دانش، زيربناي توسعه تجهيزات نيروي دريايي شامل ساخت شناورها و زيرسطحي‌ها و ... همه دانش آنها را در اختيار داريم.
لطفاً برخي از قابليت‌هاي اين سامانه‌ها را براي آن گروه از مخاطباني كه احياناً تخصص كافي درباره اين تجهيزات ندارند، تشريح بفرماييد.
فكر مي‌كنم به جاي استفاده از قابليت، بهتر است عبارت «اقتدار در دريا» را به كار ببرم. وقتي صحبت از اقتدار در دريا مي‌شود،چند مؤلفه را بايستي در نظر بگيريم؛اول سرعت و ديگر سلاح. در زمينه سرعت، شناورهاي ما تقريباً با استانداردها برابري مي‌كند و سرعتي را كه چيزي حدود چهل گره دريايي – معادل هفتاوپنج كيلومتر در ساعت – است، پوشش مي‌دهند. آنچه كه در اين زمينه ساخته‌ايم، مورد آزمايش موفق قرار داده‌ايم. در زمينه سلاح هم،سلاح‌هايي را كه «به روز» به حساب مي‌آيد، در داخل كشور توليد كرده‌ايم. پيش‌تر، در خبرها هم ممكن است شنيده باشيد كه ما موفق شده‌ايم توپ 76 ميلي‌متري «فجر» را بسازيم؛ موشك سطح به سطح با برد 170 كيلومتر توليد كرده‌ايم. همه اين مفاهيم يادآور قدرت نيروي دريايي ما در سطح جهان است.
فعاليت‌هاي نيروي دريايي از نظر ساخت و تهيه تجهيزات به صورت اختصاصي در نيروي دريايي انجام مي‌گيرد و يا اينكه اين نيرو از تخصص برخي از ارگان‌ها كه احياناً تخصص و يا نظري در اين باره داشته باشند،سود مي‌برد؟
معمولاً تلاش بر آن است تا از تمام ظرفيت‌هاي كشور در زمينه ساخت تجهيزات استفاده شود؛چه در داخل نيروهاي مسلح و چه خارج از نيروهاي مسلح. براي آنچه توليد مي‌شود، يك شراكت سه جانبه وجود دارد؛يكي نيروي دريايي به عنوان مدير و كارفرما،يكي دانشگاه به عنوان محقق و ديگري صنعت به عنوان توليد. در زمينه دانشگاه، از دانش آنان به نحوي مطلوب سود جسته‌ايم. هر دانشگاه به فراخور ظرفيتي كه دارد،مورد نگرش ما قرار مي‌گيرد. درحال حاضر قراردادها و فعاليت‌هاي مشترك را با بسياري از دانشگاه‌هاي مطرح به جريان انداخته‌ايم؛دانشگاه‌هايي مثل صنعتي شريف تهران، دانشگاه صنعتي اصفهان، دانشگاه صنعتي خواجه‌نصير، دانشگاه علوم دريايي نوشهر و ... در شمار مراكزي هستند كه مورد توجه نيروي دريايي قرار دارند.
در زمينه صنايع هم بايد بگويم براساس نوع كار و تخصص كه وجود دارد، ارتباط برقرار كرده و از دانش اين صنعت‌كاران كه مي‌تواند جنبه خصوصي و يا دولتي داشته باشد، سود مي‌بريم. بايد بگويم همه اين صنايع در سطح كشور حرف‌هاي خوبي براي گفتن دارند. ذكر اين نكته خالي از لطف نيست كه براي به آب انداختن يك كشتي – يعني اينكه يك كشتي از مرحله آغازين ساخت بتواند به مرحله بهره‌برداري برسد – بايستي شمار قابل توجهي از اين سازمان‌ها با هم همكاري كنند تا نهايتاً يك ناو و يا يك كشتي ساخته شده و به آب بيفتد.
همان‌گونه كه مي‌دانيد، در پايان سال 1404 براساس سند چشم‌اندازي كه تصويب شده، بايستي به برخي از موفقيت‌ها دست پيدا كنيم. چشم‌انداز نيروي دريايي – اگر محور را فعاليت‌هاي تجهيزاتي جهاد خودكفايي قرار دهيم – كجاست و در اين سال ما بايستي در چه جايگاهي قرار داشته باشيم؟
در مجموع، محوري كه براي جهادخودكفايي تعريف شده،مطالعه درباره تهديدها است. حركتي كه نسبت به تهديدها آغاز كرده‌ايم و برنامه‌هايي كه به موازات اين تهديدها پي ريخته‌ايم، به‌گونه‌اي است كه اين روند بايستي در برخي از محورها به آنچه كه مد نظر قرار داده‌ايم، سوق يابد. به عنوان مثال ما بايستي در بخش زيردريايي – در يك مقطع در نظر گرفته شده – زيردريايي با تناژ دو هزار تن را به تعداد موردنياز در اختيار داشته باشيم. در بعد شناورها – با توجه به مأموريتي كه به جهاد واگذار شده – ما در سال 1400 تمام تجهيزات و شناورهايي را كه هم اكنون در اختيار داريم، با شناورهاي روز و مدرن جايگزين خواهيم كرد و اين بستري است كه به‌تدريج و در گذر زمان شكل گرفته و شكل خواهد گرفت. در زمينه موشكي، با توجه به پيشرفت‌هايي كه براي خود در نظر گرفته‌ايم، فعاليت‌هاي خود را آغاز كرده‌ايم و مطمئناً در آن زمان در مقطعي قرار خواهيم داشت كه سامانه‌هاي ما با سامانه‌هاي پيشرفته آن روز دنيا بتواند برابري كند. اين برنامه‌ها مدون شده و در حال انجام است.
اگر از نظر حضرت‌عالي، سؤالي در اين مصاحبه پوشيده مانده، مطرح و پاسخ آن را ارائه فرماييد.
فكر مي‌كنم آنچه در اين مصاحبه كمتر مورد توجه قرار گرفت، نقش نيروي انساني در پيشرفت اهداف يك نيرو باشد. نيروي انساني اهميت والاتري از تجهيزات دارد. ما در طول دفاع مقدس شاهد اين موضوع بوديم كه تمام دنيا به تجهيز عراق پرداخت؛ حتي بالگردهاي پيشرفته «سوپرفرنون» كه در آن روزگار از قابليت‌هاي بسيار خوبي برخوردار بود، در اختيار عراق گذاشته شد، ولي چگونه بود كه ما مقاومت كرديم و چگونه بود كه ما توانستيم عراق رادر دهانه فاو زمينگير كرده و او را در حالت انفعال قرار دهيم؟ مطمئناً تجهيزات آن روزگار ما اين قابليت را نداشت؛ بلكه نيروي انساني، به مدد تعهد و عشقي كه داشت،توانست از عهده اين كار عظيم برآيد. اگر امروز از تجهيزات مدرن خود نام مي‌بريم، بايد بدانيم همت همين نيروي انساني اين موفقيت‌ها را تحصيل كرده است. تجهيزات ما را پيروز ميدان جنگ نكرد؛ نيروي انسانيِ عاشق لباس و عاشق ميهن به اين توفيق دست يافت.
برگرفته از پایگاه ارتش جمهوری اسلامی ایران
